Wymagania podstawowe

Wymagania ponadpodstawowe

Nr. tematu lekcji

Rozdział I

1.

Uczeń:

• podaje przykłady potrzeb człowieka [kontaktu, przynależności, uznania];
• wymienia osoby [podmioty, instytucje], które mają wpływ na rozwój młodego człowieka i zaspokajanie jego potrzeb;
• podaje przykłady oddziaływania rodziny, szkoły i rówieśników na postawy i zachowania jednostki;
• podaje przykłady ról społecznych;
• wymienia podstawowe społeczne oczekiwania wynikające z pełnienia roli dziecka i ucznia;
• podaje przykłady norm społecznych obowiązujących w wybranych społecznościach, np. w rodzinie, szkole;
• wskazuje przyczyny i skutki nieprzestrzegania przez jednostkę norm społecznych;
• podaje przykłady pozytywnych i negatywnych wzorców zachowań funkcjonujących w swoim środowisku rówieśniczym.
• przedstawia czynniki mające wpływ na samoocenę człowieka.

Uczeń:

• dopasowuje podane potrzeby do właściwych kategorii;
• wskazuje zależności pomiędzy procesem zaspokajania potrzeb a rozwojem człowieka;
• podaje konsekwencje braku zaspokojenia poszczególnych potrzeb człowieka;
• wyjaśnia na czym polega proces socjalizacji.
• wyjaśnia, jaką rolę w procesie socjalizacji odgrywa rodzina;
• uzasadnia, że człowiek jest istotą społeczną.
• porównuje społeczne oczekiwania dotyczące pełnienia roli dziecka i rodzica oraz ucznia i nauczyciela;
• na wybranych przykładach [tekst, ilustracja] dostrzega konflikt ról społecznych;
• podaje przykłady konfliktu ról społecznych;
• na wybranych przykładach dokonuje analizy sytuacji, w której dochodzi do konfliktu ról społecznych [wskazuje przyczyny, konsekwencje, sposoby rozwiązania problemu];
• rozpoznaje i dopasowuje wskazane normy społeczne do właściwych kategorii;
• dokonuje autorefleksji, wskazuje swoje mocne i słabe strony.

2.

Uczeń:

• podaje przykłady grup społecznych;
• wymienia grupy społeczne, do których należy;
• wskazuje cechy grupy nastawionej na realizację zadania, typowego dla społeczności uczniowskiej;
• określa, jakim rodzajem grupy jest grupa koleżeńska;
• podaje przykłady korzyści i zagrożeń wynikających z bycia w grupie;
• podaje przykłady zasad efektywnej współpracy;
• wymienia typowe konflikty występujące w szkole i grupie rówieśniczej;
• podaje przykłady postaw/zachowań jednostek wobec konfliktu;
• wskazuje dobre i złe strony poszczególnych postaw wobec konfliktu;
• rozpoznaje podstawowe sposoby rozwiązywania konfliktów społecznych, w tym konfliktów w grupie rówieśniczej i w szkole.

Uczeń:

• dopasowuje właściwe cechy do podanych grup społecznych;
• porównuje cechy grup nastawionych na realizację różnych typów zadań;
• rozpoznaje sytuacje, w których łamane są zasady efektywnej współpracy w grupie;
• dokonuje analizy konkretnej sytuacji konfliktowej [wskazuje strony konfliktu, przejawy, przyczyny i konsekwencje społeczne konfliktu; proponuje sposoby rozwiązania konfliktu, uzasadnia wybór sposobu rozwiązania konfliktu];
• porównuje konsekwencje przyjęcia określonych postaw wobec sytuacji konfliktowej dla jednostki i społeczeństwa;
• wymienia warunki prowadzenia skutecznych negocjacji;
• porównuje różne sposoby rozwiązywania konfliktów, wskazuje ich dobre i złe strony.

3.

Uczeń:

• wymienia podstawowe rodzaje komunikacji;
• podaje przykłady komunikatów werbalnych i niewerbalnych;
• określa nadawcę i odbiorcę przedstawionego komunikatu;
• wymienia podstawowe zasady skutecznej komunikacji;
• wskazuje przykłady łamania zasad dobrej komunikacji;
• podaje przykłady sytuacji, w których młody człowiek powinien zachować się asertywnie [zachować dystans, sprzeciwić się];
• rozpoznaje postawy asertywne oraz postawy uległości, agresji i manipulacji;
• wymienia zasady, których należy przestrzegać w wystąpieniach publicznych;
• wymienia czynniki utrudniające wystąpienia publiczne.

Uczeń:

• wyjaśnia, czym różni się przekaz werbalny od niewerbalnego;
• wyjaśnia, jaką rolę pełni komunikacja niewerbalna;
• stosuje w praktyce zasady skutecznej komunikacji, np. w wystąpieniu na forum klasy;
• odczytuje znaczenie i rolę komunikatów niewerbalnych w zaprezentowanych wystąpieniach publicznych;
• wyjaśnia, czym się różni debata od dyskusji;
• wyjaśnia, czym się różni postawa asertywna od postaw: uległości, agresji i manipulacji.
• dokonuje krytycznej analizy postaw uznawanych za asertywne pod kątem przestrzegania zasad asertywności;
• planuje [przeprowadza / bierze aktywny udział] akcję społeczną propagującą postawy asertywne i zasady asertywności.

4.

Uczeń:

• wymienia cechy rodziny jako grupy społecznej;
• podaje przykłady więzi łączących członków rodziny;
• wymienia potrzeby młodych ludzi, które zaspokaja rodzina;
• podaje nazwy poszczególnych funkcji rodziny i przykłady ich realizacji;
• wymienia podstawowe oczekiwania społeczne wobec poszczególnych członków rodziny [dzieci, rodziców];
• wymienia podstawowe prawa i obowiązki dziecka w rodzinie;
• wymienia podstawowe wartości kształtujące życie rodzinne;
• wymienia podstawowe problemy zagrażające prawidłowemu funkcjonowaniu współczesnych polskich rodzin;
• wymienia instytucje wspierające rodziny w realizacji swoich funkcji oraz formy pomocy rodzinie.

Uczeń:

• porównuje cechy różnych typów rodzin;
• wymienia czynniki sprzyjające zacieśnianiu więzi rodzinnych;
• wyjaśnia, w jaki sposób rodzina przyczynia się do zaspokajania potrzeb człowieka;
• rozpoznaje sytuacje nieprawidłowego realizowania przez rodzinę swoich funkcji;
• wyjaśnia, jak na poszczególnych etapach życia jednostki, zmienia się rola rodziny w procesie socjalizacji;
• wskazuje zależności pomiędzy systemem wartości a zasadami funkcjonowania rodziny;
• planuje [przeprowadza / bierze aktywny udział] działanie [projekt społeczny] propagujące na terenie szkoły lub społeczności lokalnej wybrane wartości kształtujące życie rodzinne lub propagujące wiedzę na temat instytucji wspierających rodzinę i form pomocy rodzinie.

5.

Uczeń :

• wymienia podstawowe zadania i funkcje szkoły;
• wymienia działania, za pomocą których szkoła realizuje poszczególne funkcje;
• wymienia formy organizacji życia szkolnego, np. klasę szkolną, pozalekcyjne koło zainteresowań;
• określa, kto tworzy samorząd szkolny;
• podaje przykłady działań samorządu uczniowskiego;
• podaje nazwy organów samorządu uczniowskiego w swojej szkole;
• wymienia podstawowe prawa i obowiązki uczniów;
• rozpoznaje przypadki naruszania praw ucznia;
• wymienia osoby, u których może szukać pomocy, w przypadku naruszenia praw ucznia;
• wymienia poszczególne typy szkół tworzących strukturę szkolną w Polsce;
• przedstawia podstawowe warianty kontynuowania edukacji po ukończeniu szkoły podstawowej;
• dopasowuje do wybranych kategorii społeczno-zawodowych odpowiadające im kompetencje.

Uczeń:

• hierarchizuje funkcje szkoły;
• określa, jaki wpływ na rozwój i przyszłość młodego człowieka wywiera szkoła;
• charakteryzuje i porównuje poszczególne formy życia szkolnego [organizacja, zadania, formy działania];
• ocenia pracę samorządu szkolnego / podejmowane przez niego działania i formy pracy;
• ocenia i uzasadnia swoją aktywność [pracę] w ramach samorządu szkolnego;
• wymienia umiejętności, których oczekuje współczesny rynek pracy;
• wymienia czynniki umożliwiające odniesienie sukcesu edukacyjnego i zawodowego;
• przedstawia wady i zalety wyboru poszczególnych wariantów dalszej edukacji;
• planuje [przeprowadza / bierze aktywny udział] działanie [projekt] propagujące ideę samorządności uczniowskiej lub informujące społeczność szkolną, o sposobach dochodzenia swoich praw w szkole.

6.

Uczeń:

• odróżnia dochody rodziny od wydatków;
• wymienia podstawowe wydatki i źródła dochodów typowego gospodarstwa domowego [z działalności zarobkowej: pracy, działalności gospodarczej,

umów cywilnoprawnych oraz ze świadczeń społecznych – w powiązaniu z rodzajami ubezpieczeń społecznych];

• wymienia podstawowe zasady konstruowania budżetu domowego;
• ocenia, czy przykładowy budżet domowy został prawidłowo skonstruowany;
• planuje swoje wydatki tak aby nie naruszały struktury budżetu domowego;
• wymienia podstawowe prawa przysługujące konsumentowi;
• podaje przykłady łamania praw konsumenta;
• wypełnia typowy formularz reklamacyjny.

Uczeń:

• opisuje strukturę typowego budżetu domowego;
• wymienia przyczyny powstawania deficytu w budżecie domowym;
• projektuje działania służące ograniczeniu wydatków budżetu domowego;
• wymienia instytucje chroniące prawa konsumenta;
• wymienia podstawowe zasady, którymi powinien kierować się świadomy konsument;
• pisze reklamację;
• wyjaśnia, jak przestrzeganie zasad świadomego konsumenta wpływa na funkcjonowanie gospodarstwa domowego;
• na wybranych przykładach ocenia ofertę handlową [przydatność w gospodarstwie domowym, jakość, cena, konkurencyjność].

ROZDZIAŁ II

1.

Uczeń:

• na wybranych przykładach przedstawia, że godność człowieka jest podstawą różnych systemów moralnych;
• wymienia główne cechy praw i wolności człowieka [powszechne, przyrodzone, nienaruszalne i niezbywalne];
• analizuje sformułowania preambuły Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka;
• wymienia podstawowe prawa zawarte w Konwencji Praw Dziecka;
• podaje przykłady łamania praw dziecka;
• rozpoznaje zachowania związane z przemocą fizyczną i psychiczną, w tym werbalną, wobec siebie i innych;
• podaje przykłady działań podejmowanych przez UNICEF.

Uczeń:

• wyjaśnia znaczenie poszczególnych cech praw i wolności człowieka;
• podaje, kto i kiedy uchwalił Powszechną Deklarację Praw Człowieka oraz Konwencję Praw Dziecka;
• wyjaśnia, na czym polega szczególne znaczenie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka;
• przedstawia historię koncepcji praw i wolności człowieka;
• wyjaśnia, w jaki sposób młodzi ludzie mogą włączyć się w działania prowadzone przez UNICEF;
• prezentuje* wybraną formę aktywności UNICEF-u.

2.

Uczeń:

• wymienia przykłady konstytucyjnych praw i wolności człowieka;
• podaje przykłady praw i wolności osobistych, politycznych oraz socjalnych, kulturalnych i ekonomicznych zagwarantowanych w Konstytucji RP;
• wyjaśnia, na czym polega różnica pomiędzy prawami a wolnościami człowieka.

Uczeń:

• podaje przykłady praw pierwszej, drugiej i trzeciej generacji;
• wyjaśnia, na czym polega różnica pomiędzy prawami pierwszej, drugiej i trzeciej generacji;
• wyjaśnić, jaką rolę w państwie demokratycznym odgrywa system ochrony praw człowieka;
• uzasadnia konieczność funkcjonowania systemu ochrony praw i wolności człowieka;
• planuje [przeprowadza / bierze aktywny udział] kampanię społeczną propagującą ideę ochrony praw i wolności człowieka.

3.

Uczeń:

• rozpoznaje sytuacje, w których naruszana jest godność człowieka; łamane są prawa i wolności człowieka;
• wymienia instytucje chroniące prawa człowieka w Polsce;
• podaje przykłady spraw, z którymi można zwrócić się do Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka;
• podaje przykłady organizacji międzynarodowych zajmujących się ochroną praw i wolności człowieka.

Uczeń:

• odszukuje w mediach opisy sytuacji, w których łamane są prawa człowieka;
• przedstawia zagrożenia wynikające z łamania praw i wolności człowieka;
• wymienia przyczyny łamania praw człowieka;
• wyjaśnia rolę Rzecznika Praw Obywatelskich w systemie ochrony praw człowieka w Polsce;
• podaje przykłady działań podejmowanych przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż;
• przedstawia, ocenia [uzasadnia ocenę] poziom przestrzegania i ochrony praw i wolności człowieka w wybranym państwie świata, w tym w Polsce;
• prezentuje* działalność wybranej organizacji międzynarodowej na rzecz ochrony praw i wolności człowieka.

4.

Uczeń:

• określa, kogo w świetle polskiego prawa, nazywamy nieletnim;

• wymienia podstawowe zasady odpowiedzialności prawnej nieletnich;
• podaje przykłady pozytywnego i negatywnego wykorzystania internetu przez młodych ludzi;
• podaje przykłady zagrożeń wynikających z korzystania z cyberprzestrzeni;
• określa podstawowe zasady bezpiecznego korzystania z internetu.

Uczeń:

• podaje przykłady środków wychowawczych lub poprawczych orzekanych wobec nieletnich,
• wyszukuje i prezentuje informacje na temat działań służących zapobieganiu i zwalczaniu demoralizacji wśród nieletnich;
• wyjaśnia, dlaczego nieletni podlega szczególnej ochronie prawnej w postępowaniu w sprawach o czyny karalne;

• przedstawia wady i zalety aktywności na forach społecznościowych;
• wyjaśnia, jak skutecznie można się chronić przed zagrożeniem cyberprzemocą.

5.

Uczeń:

• wymienia główne zadania policji;
• wymienia zadania i prawa przysługujące policjantom;
• wymienia prawa przysługujące nieletnim w kontakcie z policjantami i przedstawicielami innych służb porządkowych;
• odszukuje informacje o prawach przysługujących ofiarom przestępstwa, świadkom i oskarżonym;
• wymienia, inne niż policja, rodzaje służb porządkowych w Polsce;
• podaje przykłady działań straży miejskiej.

Uczeń:

• wymienia zadania służb porządkowych w Polsce innych niż policja i straż miejska;
• interpretuje przepisy prawa dotyczące działania służ porządkowych;
• wymienić prawa przysługujące ofiarom przestępstwa, świadkom i oskarżonym, w tym nieletnim;
• uzasadnia konieczność znajomości przysługujących nam praw;
• wyjaśnia, gdzie należy szukać pomocy w przypadku występowania przemocy domowej;
• uzasadnia konieczność reagowania w przypadku występowania przemocy domowej lub przemocy rówieśniczej;
• planuje działanie [przeprowadza / bierze aktywny udział] propagujące konieczność [skuteczne formy] przeciwdziałania przemocy domowej [przemocy w grupie rówieśniczej / przemocy w szkole].

ROZDZIAŁ III

1.

Uczeń:

• wymienia rodzaje samorządów działających w Polsce;
• wymienia podstawowe jednostki podziału terytorialnego państwa polskiego;
• określa, w której gminie, powiecie i województwie mieszka [podaje nazwę, lokalizuje na mapie, rozpoznaje herb];
• podaje przykłady działań samorządu terytorialnego;
• odszukuje informacje na temat osób pełniących najważniejsze funkcje w swojej gminie.

Uczeń:

• wyjaśnia, w czym przejawia się zasada decentralizacji władzy publicznej w Polsce;
• wyjaśnia, jaką rolę w państwie demokratycznym odgrywa samorząd terytorialny;
• wymienia organy samorządów terytorialnych w Polsce;
• wyjaśnia, czym się różni gmina wiejska, od gminy miejsko-wiejskiej i miejskiej;
• określa, jaki charakter ma gmina, w której mieszka;
• podaje imiona i nazwiska osób pełniących aktualnie najważniejsze funkcje w swojej gminie;
• wymienia organy państwa, które mogą kontrolować działania władz samorządowych;
• podaje przykłady samorządów zawodowych;
• wyjaśnia, w jakim celu tworzone są samorządy zawodowe;
• prezentuje*wybrany samorząd zawodowy.

2.

Uczeń:

• wymienia organy władzy w gminie;
• odróżnia organy uchwałodawcze od organów wykonawczych gminy;
• określa sposób wyłaniania władz gminy;
• wymienia podstawowe zadania gminy;
• określa, gdzie znajduje się urząd gminy, w której mieszka;
• wymienia główne źródła finasowania gminy i kierunki wydatków w budżecie gminy;
• podaje przykłady wpływu mieszkańców na życie gminy;
• podaje przykłady spraw rozstrzyganych w referendum gminnym;
• wyszukuje informacje na temat przedsięwzięć podejmowanych przez młodzieżowe rady gminy, miasta;
• wyszukuje informacje na temat problemów społecznych swojej gminy;
• znajduje informacje na temat, wydarzeń i postaci z  dziejów swojej gminy.

Uczeń:

• dobiera do poszczególnych rodzajów gminy odpowiadające im organy;
• wymienia uprawnienia organów uchwałodawczych i wykonawczych gminy;
• podaje przykłady zadań własnych i zleconych gminy;
• wyjaśnia pojęcie budżet obywatelski;
• wyszukuje informacje na temat realizacji lokalnych inicjatyw mieszkańców finansowanych z budżetów obywatelskich;
• projektuje inicjatywę, która może być sfinansowana w ramach budżetu obywatelskiego.
• wyjaśnia, jaką rolę w budżecie gminy odgrywają środki uzyskiwane z funduszy unijnych;
• interpretuje / prezentuje* strukturę budżetu swojej gminy [wykres, tabela, prezentacja multimedialna];
• ocenia [uzasadnia ocenę] funkcjonowanie samorządu w swojej gminie;
• uzasadnia konieczność angażowania się mieszkańców w rozwiązywanie problemów gminy i działalność organów gminy;
• prezentuje* wybrany problem społeczny występujący w swojej gminy;
• interpretuje przepisy prawa dotyczące organizacji referendum gminnego;
• przygotowuje kampanię wyborczą do młodzieżowej rady gminy;
• uczestniczy w pracach młodzieżowej rady gminy;
• reklamuje / promuje na forum szkoły ideę młodzieżowej rady gminy;
• prezentuje* swoją gminę: historię, symbole, tradycje oraz miejsca i osoby, które odegrały szczególną rolę w jej dziejach.

3.

Uczeń:

• wymienia organy władzy samorządu powiatowego i wojewódzkiego;
• odróżnia organy uchwałodawcze od organów wykonawczych powiatu i województwa;
• określa sposób wyłaniania władz samorządowych powiatu i województwa;
• określa, gdzie znajdują się siedziby władz powiatu i województwa, w których mieszka;
• wymienia podstawowe zadania samorządu powiatowego i wojewódzkiego;
• podaje przykłady spraw rozstrzyganych w referendum lokalnym;
• znajduje informacje na temat swojego regionu [historia, symbole, tradycje, zwyczaje oraz miejsca i osoby, które odegrały szczególną rolę w jego dziejach].

Uczeń:

• wymienia podstawowe uprawnienia organów uchwałodawczych i wykonawczych powiatu i województwa;
• interpretuje przepisy prawa dotyczące przeprowadzania wyborów do władz uchwałodawczych powiatu i województwa;
• porównuje strukturę i sposób powoływania władz samorządowych gminy, powiatu i województwa;
• przedstawia strukturę polityczną sejmiku swojego województwa bieżącej kadencji;
• prezentuje* swój powiat lub województwo [historię, symbole, tradycje oraz miejsca i osoby, które odegrały szczególną rolę w jej dziejach].

4.

Uczeń:

• podaje przykłady spraw załatwianych przez urząd gminy, starostwo powiatowe, urząd marszałkowski;

• odszukuje stronę internetową własnego urzędu gminy, starostwa powiatowego, urzędu marszałkowskiego i znajduje informacje na temat spraw załatwianych w poszczególnych wydziałach urzędu gminy oraz starostwa powiatowego;

• wypełnia wniosek o wydanie dowodu osobistego oraz o wydanie paszportu;
• rozpoznaje przypadki łamania praw przysługujących obywatelom w urzędzie;
• rozpoznaje przejawy korupcji;
• podaje przykłady aktywności obywatelskiej na rzecz społeczności lokalnej.

Uczeń:

• odszukuje informacje zamieszczane w Biuletynie Informacji Publicznej;
• sporządza wykaz spraw, które można załatwić w gminie za pomocą ePUAP;
• prezentuje strukturę organizacyjną swojego urzędu gminy;
• wymienia podstawowe zasady postępowania etycznego w pracy administracji publicznej;
• wyjaśnia, dlaczego należy przestrzegać zasad etycznego postępowania urzędników administracji;
• wyjaśnia, jak powinien postąpić obywatel w przypadku łamania jego praw w urzędzie;
• planuje [przeprowadza na forum szkoły] kampanię społeczną promującą zasady etycznego postępowania urzędników administracji [przeciwdziałającą zjawisku korupcji; nepotyzmu];
• organizuje debatę / dyskusję [bierze aktywny udział w debacie/ dyskusji] na temat przyczyn i skutków zjawiska korupcji i [lub] nepotyzmu w życiu publicznym;
• uzasadnia konieczność, angażowania się w życie lokalnej społeczności;
• planuje [przeprowadza / bierze aktywny udział] działanie na rzecz swojej społeczności lokalnej.

ROZDZIAŁ IV

1.

Uczeń:

• wymienia główne czynniki kształtujące polską tożsamość narodową;
• wymienia / rozpoznaje / opisuje polskie symbole narodowe;
• podaje przykłady polskiego dziedzictwa narodowego;
• wymienia sytuacje, w których używa się polskich symboli narodowych;
• przedstawia zasady prawidłowego zachowania w trakcie uroczystości państwowych, świąt narodowych, wobec symboli narodowych;
• wymienia / rozpoznaje najważniejsze polskie święta narodowe; [podaje datę i wydarzenie historyczne bezpośrednio z nim związane];
• wyjaśnia pojęcie ojczyzna;
• nazywa swoją dużą i mała ojczyznę.

Uczeń:

• wymienia różne rodzaje tożsamości społecznych;
• wyjaśnia, w jaki sposób historia kształtowała polską tożsamość narodową;
• wyjaśnia, jakie znaczenie dla współczesnego młodego człowieka ma tożsamość narodowa;
• wyjaśnia, z czego mogą wynikać trudności w utrzymaniu polskiej tożsamości narodowej;
•  wyjaśnia, jak i dlaczego, jak zmieniały się na przestrzeni dziejów polskie symbole narodowe;
• prezentuje wybrany element polskiego dziedzictwa narodowego*;
• wyjaśnia, na czym polega różnica pomiędzy wspólnotą narodową i wspólnotą etniczną;
• wymienia negatywne i pozytywne aspekty funkcjonowania społeczeństw wieloetnicznych/ narodowych;
• wymienia czynniki utrudniające i ułatwiające prawidłową komunikację pomiędzy różnymi grupami etnicznymi / narodowymi;
• prezentuje* wybrany problem etniczny / narodowy współczesnego świata;
• uzasadnia, że można pogodzić różne tożsamości społeczno-kulturowe.

2.

Uczeń:

• wyjaśnia, na czym polega różnica pomiędzy obywatelstwem a narodowością;

• wymienia więzi łączące obywatela i państwo;
• wymienia podstawowe prawa i obowiązki obywatela RP;
• wymienia podstawowe sposoby nabycia obywatelstwa polskiego;
• wyjaśnia, na czym polega zasada krwi;
• podaje przykłady cnót/wartości obywatelskich [odpowiedzialność, troska o dobro wspólne, aktywność, przedsiębiorczość, solidarność, roztropność, tolerancja, odwaga cywilna];
• wymienia najwybitniejszych Polaków XX i XXI wieku.

Uczeń:

• rozpoznaje i porównuje różne sposoby nabywania obywatelstwa polskiego;
• wymienia konstytucyjne prawa i obowiązki obywatela RP;
• uzasadnia konieczność przestrzegania cnót/wartości obywatelskich we współczesnym państwie demokratycznym;
• prezentuje* wzorzec obywatela polskiego; wybór postaci uzasadnia, odwołując się do jego cnót, postaw, działań, osiągnięć;
• przedstawia konsekwencję odrzucenia wartości w życiu publicznym;
• wyjaśnia, jaki wpływ ma państwo na kształtowanie więzi narodowych.

3.

Uczeń:

• podaje przykłady postaw patriotycznych i działań na rzecz dobra Ojczyzny;
• podaje przykłady postaw patriotycznych wśród współczesnej młodzieży;
• wymienia przejawy patriotyzmu lokalnego i gospodarczego;
• uzasadnia potrzebę patriotyzmu we współczesnym świecie.

Uczeń:

• dostrzega różnice w sposobie rozumienia patriotyzmu;
• porównuje postawy patriotyczne dawniej i dzisiaj;
• wskazuje zalety i wady postaw uznawanych współcześnie za przejawy patriotyzmu, np. kibicowanie na zawodach sportowych, patriotyzm gospodarczy;
• podejmuje na forum szkoły lub środowiska lokalnego działania służące propagowaniu postaw patriotycznych [planuje, aktywnie uczestniczy];
• podejmuje działania sprzyjające rozwojowi lokalnej społeczności [planuje, aktywnie uczestniczy].

4.

Uczeń:

• wymienia mniejszości etniczne i narodowe we współczesnej Polsce oraz grupę posługującą się językiem regionalnym;
• odczytuje z mapy, gdzie znajdują się największe skupiska mniejszości etnicznych i narodowych w Polsce;
• wymienia podstawowe prawa przysługujące mniejszościom narodowym i etnicznym w Polsce;
• wyjaśnia, na czym polega różnica pomiędzy mniejszościami narodowymi i etnicznymi w Polsce a cudzoziemcami;
• wymienia podstawowe grupy cudzoziemców przebywających w Polsce;
• wymienia podstawowe prawa przysługujące uchodźcom w Polsce;
• wyjaśnia pojęcie Polonia;
• odczytuje z mapy, gdzie współcześnie znajdują się największe skupiska Polonii.

Uczeń:

• wyjaśnia, na czym polega różnica pomiędzy mniejszością narodową a mniejszością etniczną;
• wymienia kryteria, które decydują w Polsce o uznaniu danej społeczności za mniejszość narodową lub etniczną;
• uzasadnia konieczność szczególnej ochrony prawnej mniejszości narodowych i etnicznych;
• prezentuje* historię, kulturę, formy organizacji wybranej mniejszości narodowej lub etnicznej w Polsce;

• wyjaśnia, na czym polega różnica pomiędzy pojęciami: imigranci i uchodźcy;
• podaje przykłady działań służących przeciwdziałania zjawisku nietolerancji wobec mniejszości i cudzoziemców;
• wymienia związki łączące Polonię z Polską;
• wymienia główne czynniki, które zadecydowały o powstaniu Polonii.

5.

Uczeń:

• rozpoznaje przejawy ksenofobii, w tym rasizmu, szowinizmu i antysemityzmu;
• przedstawia konsekwencje upowszechniania się postaw ksenofobii, w tym szowinizmu i antysemityzmu;
• rozpoznaje postawy tolerancji i braku tolerancji;
• odróżnia postawę tolerancyjną od postawy bezkrytycznej akceptacji;
• przedstawia społeczne konsekwencje braku tolerancji;
• podaje przykłady stereotypów.

Uczeń potrafi:

• uzasadnia potrzebę przeciwstawiania się przejawom ksenofobii, w tym szowinizmowi i antysemityzmowi;
• wyjaśnia, w jaki sposób można przeciwstawiać się przejawom ksenofobii, w tym szowinizmowi i antysemityzmowi;
• porównuje postawę patriotyczną i nacjonalistyczną;
• uzasadnia słuszność postawy tolerancyjnej;
• przedstawia społeczne konsekwencje stereotypizacji;
• podejmuje na forum szkoły lub środowiska lokalnego działania sprzyjające kształtowaniu postawy otwartości, akceptacji i tolerancji wobec odmienności etnicznych, religijnych i kulturowych.

ROZDZIAŁ V

1.

Uczeń :

• podaje przykłady działań władzy państwowej;
• wymienia podstawowe funkcje i cechy państwa;
• wyjaśnia, co to znaczy, że państwo jest suwerenne;
• wymienia nazwy współczesnych reżimów politycznych [demokracja, autorytaryzm, totalitaryzm];
• wymienia podstawowe cechy państwa demokratycznego;
• wymienia korzyści, jakie daje obywatelom ustrój demokratyczny;
• wyjaśnia, czym się różni demokracja bezpośrednia od pośredniej;
• podaje przykłady realizacji zasady przedstawicielstwa;
• wymienia podstawowe formy demokracji bezpośredniej.

Uczeń:

• do funkcji państwa dopasowuje odpowiadające im działania władzy państwowej;
• wskazuje wady i zalety demokracji bezpośredniej i pośredniej;
• wymienia podstawowe cechy autorytaryzmu i totalitaryzmu;
• podaje przykłady współczesnych państwa autorytarnych;
• podaje przykłady współczesnych i historycznych państw totalitarnych;
• prezentuje* sytuację człowieka w państwie totalitarnym;
• porównuje pozycję obywatela w państwie demokratycznym oraz państwie autorytarnym i totalitarnym;
• wyjaśnia, na czym polega różnica pomiędzy monarchią a republiką;
• wskazuje na mapie Europy monarchie i republiki.

2.

Uczeń:

• wymienia główne rodzaje władzy państwowej;
• wymienia organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej w Polsce;
• wymienia szczególne cechy konstytucji;
• wymienia podstawowe zasady ustroju Polski;
• wyjaśnia, na czym polegają zasady: państwa prawa, konstytucjonalizmu i trójpodziału władzy;
• podaje przykłady spraw, w których orzeka Trybunał Konstytucyjny.

Uczeń:

• dokonuje interpretacji przepisu Konstytucji RP dotyczącego referendum ogólnokrajowego;
• wymienia źródła powszechnie obowiązującego prawa w Polsce;
• wyjaśnia, czym jest preambuła i wymienia wartości, do których odwołano się w preambule Konstytucji RP;
• wyjaśnia, dlaczego zasady konstytucjonalizmu, przedstawicielstwa, trójpodziału władzy, pluralizmu politycznego, państwa prawa są fundamentem ustroju demokratycznego;
• wskazuje wady i zalety republikańskiej formy rządów;
• wyjaśnia, jakich spraw dotyczyły referenda ogólnokrajowe przeprowadzone po 1989 roku;
• przedstawia główne zasady nowelizacji Konstytucji RP;
• przedstawić historię polskiego konstytucjonalizmu.

3.

Uczeń:

• wymienia organy władzy ustawodawczej;
• podaje główne funkcję Sejmu i Senatu;
• określa, z ilu posłów składa się Sejm, a z ilu Senat;
• wyjaśnia zasady, według, których odbywają się wybory do Sejmu i Senatu;
• wyjaśnia, w jaki sposób podejmowane są decyzje w Sejmie i Senacie;
• wymienia główne etapy procesu ustawodawczego;
• wyjaśnia, na czym polega zasada pluralizmu politycznego;
• wymienia ugrupowania polityczne mające swoją reprezentację w Sejmie bieżącej kadencji;
• wyjaśnia, co jest głównym celem działalności partii politycznej.

Uczeń:

• opisuje organizację Sejmu; wyjaśnia pojęcia: mandat, komisje sejmowe, Prezydium Sejmu, Konwent Seniorów, immunitet;
• porównuje rolę Sejmu i Senatu w procesie ustawodawczym;
• wyjaśnia, jaką rolę w procesie ustawodawczym odgrywa Prezydent RP;
• porównuje zasady organizacji wyborów do Sejmu i Senatu;
• wyjaśnia, jakie znaczenie w państwie demokratycznym ma aktywność wyborcza obywateli;
• wymienia skutki, jakie niesie dla państwa i społeczeństwa niska frekwencja wyborcza;

• podaje przykłady sytuacji, w których Sejm i Senat obradują jako Zgromadzenie Narodowe;
• odszukuje i prezentuje* informacje na temat wybranej polskiej partii politycznej [struktura organizacyjna, program, działalność, wartości].

4.

Uczeń:

• wymienia organy władzy wykonawczej w Polsce;
• podaje imię i nazwisko urzędującej głowy państwa oraz Prezesa Rady Ministrów i wiceprezesów Rady Ministrów;
• przedstawia główne zasady wyboru Prezydenta RP;
• wymienia podstawowe kompetencje Prezydenta RP;
• wymienia podstawowe kompetencje Rady Ministrów;
• przedstawia główne zasady powoływania Rady Ministrów;
• znajduje informacje o życiorysie politycznym osób pełniących urząd Prezydenta RP, które wybrano w wyborach powszechnych, oraz o działaniach urzędującego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

Uczeń:

• porządkuje kompetencje Prezydenta RP [polityka wewnętrzna, polityka zagraniczna];
• wyjaśnia, na czym polega zasada kontrasygnaty;
• prezentuje* podstawowe fakty dotyczące życiorysu politycznego urzędującej głowy państwa oraz Prezesa Rady Ministrów;
• wymienia Prezydentów RP wybranych w wyborach powszechnych po 1989 r;
• omawia procedurę tworzenia rządu;
• wyjaśnia, na czym polega kontrola polityczna Sejmu nad Radą Ministrów;
• przedstawia główne zadania wskazanych ministerstw;
• prezentuje* zadania i zakres działań wybranego ministerstwa;
• na podstawie zgromadzonych informacji wyjaśnia, w jaki sposób działania poszczególnych ministerstw wpływają na życie przeciętnej polskiej rodziny.

5.

Uczeń:

• podaje przykłady spraw, z którymi człowiek może zwrócić się do sądu;
• wymienia rodzaje sądów w Polsce;
• wymienia nazwy trybunałów działających w Polsce;
• określa główne zadania Trybunału Konstytucyjnego;
• wyjaśnia, czym zajmują się sądy administracyjne;
• wyjaśnia, jaką rolę pełnią sędziowie w procesie sądowym;
• wyjaśnia, na czym polega zasada niezależności sądów i niezawisłości sędziów;
• wyjaśnia, w jaki sposób realizowana jest zasada dwuinstancyjności postępowania sądowego.

Uczeń:

• omawia strukturę i hierarchię sądów w Polsce;
• prezentuje strukturę organizacyjną sądu rejonowego;
• wymienia strony postępowania sądowego [postepowanie karne i cywilne];
• rozpoznaje główne zasady postępowania sądowego;
• wyjaśnia, znaczenie zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego;
• wymienia zasady gwarantujące niezawisłość sędziów,
• zajmuje stanowisko w sprawie roli ławników w procesie sądowym [buduje argumenty i kontrargumenty];
• wyjaśnia rolę Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu dla ochrony zasady państwa prawa.

6.

Uczeń:

• podaje przykłady realizacji prawa do swobodnego zrzeszania się;

• podaje przykłady organizacji pozarządowych [stowarzyszeń i fundacji],działających w swoim środowisku lokalnym;
• podaje przykłady organizacji młodzieżowych działających w Polsce;
• wymienia podstawowe cechy wolontariatu i podaje przykłady działań wolontariuszy;
• wymienia korzyści wynikające z pracy w wolontariacie;
• podaje przykłady działań podejmowanych przez związki zawodowe.

Uczeń:

• wyjaśnia, jaką rolę w państwie demokratycznym odgrywa zasada swobodnego zrzeszania się;
• wyjaśnia, na czym polega różnica pomiędzy fundacją a stowarzyszeniem;
• wyjaśnia, czym jest organizacja pożytku publicznego i w jaki sposób można wspomóc jej działalność;
• aktywnie uczestniczy w działaniach na rzecz wspierania innych ludzi, rozwoju środowiska lokalnego [aktywność w organizacjach pozarządowych, praca w wolontariacie];
• prezentuje* wybraną organizację pozarządową [misja, wartości, cele, formy działania, struktura organizacyjna, znaczenie dla środowiska];
• planuje działalność i strukturę organizacyjną dowolnego stowarzyszenia;
• uzasadnia konieczność angażowania się w działania organizacji pozarządowych;
• przedstawia historię NSZZ „Solidarność”.

7.

Uczeń:

• wymienia współczesne rodzaje środków masowego przekazu;
• w przekazie medialnym odróżnia informacje o faktach od komentarzy i opinii;
• wymienia podstawowe zasady etyki dziennikarskiej;
• interpretuje proste wyniki badań opinii publicznej;
• odróżnia kampanię społeczną od reklamy marketingowej;
• wymienia podstawowe funkcje reklamy;
• wskazuje środki perswazji zastosowane w wybranych kampaniach reklamowych.

Uczeń:

• wyjaśnia znaczenie środków masowego przekazu dla wolności słowa;
• na wybranych przykładach omawia funkcje reklamy;
• wyjaśnia, jaki wpływ ma opinia publiczna na funkcjonowanie państwa demokratycznego;
• dokonuje krytycznej analizy przekazu informacyjnego, np. reklamy, kampanii społecznej [wykorzystane środki perswazyjne, przejawy i sposoby manipulacji, wykorzystane komunikaty niewerbalne];
• porównuje wybrane przekazy informacyjne dotyczące tych samych wydarzeń [osób, problemów];
• prezentuje* wybrane media społecznościowe [cechy, zalety, zagrożenia];
• pracuje w zespole redaktorskim gazetki szkolnej [radiowęzła szkolnego; szkolnej strony internetowej, itp.];
• planuje [przeprowadza / bierze aktywny udział] kampanię reklamową [kampanię społeczną].

ROZDZIAŁ VI

1.

Uczeń:

• rozwija skrót ONZ i NATO;
• wymienia główne cele i zadania ONZ;
• wymienia główne cele i zadania NATO;
• wymienia główne organy ONZ;
• rozpoznaje przejawy realizacji przez państwo polityki zagranicznej;

• wymienia główne cele polityki zagranicznej państwa;
• podaje przykłady aktywności Polski w ONZ i NATO.

Uczeń:

• określa, kiedy powstało ONZ i kiedy powstało NATO;
• wyjaśnia, czym różni się ONZ od innych organizacji międzynarodowych;
• wyjaśnia, czym zajmuje się Rada Bezpieczeństwa ONZ;
• wyjaśnia pojęcie misja pokojowa ONZ;
• wyjaśnia, jaka rolę odgrywa NATO w polityce obronnej państwa polskiego;
• prezentuje* wybraną misję pokojową ONZ, w której brały udział/biorą wojska polskie [cele, zadania, historia misji, charakterystyka konfliktu, udział wojsk polskich, geografia polityczna];
• wskazuje na mapie państwa członkowskie NATO;
• wymienia nazwy, innych niż ONZ i NATO, organizacji międzynarodowych, do których należy Polska;
• wyjaśnia, jaką rolę pełnią ambasadorzy i konsulowie.

2.

Uczeń:

• odszukuje informacje o życiorysie politycznym Ojców założycieli zjednoczonej Europy;
• wymienia główne przyczyny integracji europejskiej;
• podaje, kiedy i gdzie podpisano traktat o powstaniu Unii Europejskiej;
• podaje nazwy głównych organów Unii Europejskiej;
• wymienia główne zasady funkcjonowania Unii Europejskiej;
• wymienia imiona i nazwiska Polaków pełniących ważne funkcje w instytucjach /organach Unii Europejskiej;
• wymienia i wskazuje na mapie państwa sąsiadujące z Polską, które należą do Unii Europejskiej.

Uczeń:

• wymienia imiona i nazwiska Ojców założycieli zjednoczonej Europy;
• wymienia główne etapy integracji europejskiej;
• wskazuje na mapie państwa członkowskie Unii Europejskiej;
• wymienia podstawowe zadania / kompetencje głównych organów Unii Europejskiej;
• prezentuje* wybrane problemy i osiągnięcia procesu integracji europejskiej;
• prezentuje* wybrane państwa członkowskie Unii Europejskiej [historia, kultura, demografia, ekonomia, itp.]
• prezentuje* sylwetki polityczne Polaków pełniących ważne funkcje w instytucjach /organach Unii Europejskiej;
• planuje [organizuje / aktywnie uczestniczy] Dzień Europy w szkole.

3.

Uczeń:

• wyjaśnia, w jaki sposób nabywa się obywatelstwo Unii Europejskiej;
• wymienia prawa wynikające z obywatelstwa Unii Europejskiej;
• podaje rok, w którym Polska przystąpiła do Unii Europejskiej;
• odszukuje informacje na temat funduszy unijnych, z których korzysta Polska;
• przedstawia podstawowe korzyści związane z obecnością Polski w Unii Europejskiej dla pracowników i osób podróżujących.

Uczeń:

• wyjaśnia, na czym polega Europejski Rynek Wewnętrzny;
• podaje przykłady wykorzystania przez Polskę funduszy unijnych;
• prezentuje* inwestycje gminne, finansowane ze środków unijnych;
• prezentuje* wybraną inicjatywę unijną na rzecz młodzieży;
• ocenia proces integracji Polski z Unią Europejską - przedstawia korzyści i zagrożenia;
• wyjaśnia, na jakich zasadach funkcjonuje Strefa Schengen;
• przedstawia korzyści wynikające z przynależności Polski do Strefy Schengen.

4.

Uczeń:

• na podstawie mapy podaje przykłady państw globalnej Północy i globalnego Południa;
• na wybranych przykładach wymienia różnice pomiędzy państwami globalnej Północy i globalnego Południa;
• podaje przykłady globalizacji ekonomicznej i kulturowej współczesnego świata;
• na wybranych przykładach przedstawia pozytywne i negatywne skutki procesu globalizacji;
• podaje przykłady pomocy humanitarnej i uzasadnia konieczność jej udzielania.

Uczeń:

• analizuje przykłady ilustrujące dysproporcję rozwojową pomiędzy państwami globalnego Południa i globalnej Północy [przyczyny, konsekwencje];
• wyjaśnia, dlaczego pomoc dla państw biednego Południa jest często nieskuteczna;
• podaje przykłady zależności pomiędzy państwami globalnej Północy i globalnego Południa;
• prezentuje* działania wybranej organizacji pozarządowej zajmującej się udzielaniem pomocy humanitarnej;
• organizuje debatę / dyskusję [bierze aktywny udział w debacie / dyskusji] dotyczącą sposobów udzielania efektywnej pomocy społecznościom globalnego Południa;
• wymienia korzyści i zagrożenia wynikające z procesu globalizacji.

5.

Uczeń:

• na wybranych przykładach wskazuje skutki długotrwałych konfliktów międzynarodowych;
• podaje przykłady działań terrorystycznych;
• wymienia skutki rozwoju terroryzmu we współczesnym świecie;
• podaje przykłady organizacji międzynarodowych zajmujących się rozwiązywaniem konfliktów i walką z terroryzmem.

Uczeń:

• na wybranych przykładach przedstawia przyczyny współczesnych konfliktów międzynarodowych;
• przedstawia różne rodzaje współczesnego terroryzmu;
• wyjaśnia, dlaczego walka ze współczesnym terroryzmem jest trudna i często nieskuteczna;
• wymienia cechy ludobójstwa;
• prezentuje* wybrany konflikt międzynarodowy [lokalizacja konfliktu na mapie, strony konfliktu, przyczyny i formy konfliktu, sposoby rozwiązania sporu].